Научные статьи

Мінула ўжо дзвесце трыццаць год з часу з’яўлення выдатнай бібліяграфічнай працы польскага бібліёграфа Яна Даніэля Яноцкага «Розныя звесткі пра славутых і выдатных аўтараў ды мецэнатаў Польшчы» [79], дзе была прадстаўлена інфармацыя пра лацінамоўных паэтаў Польскай Кароны і Вялікага княства Літоўскага. Імёны некаторых аўтараў — Basilius Hyacinthius, Іoannes Rakwic, Martinus Gradovius — суправаджаліся азначэннем «Lituanus» (Марцін Градоўскі названы яшчэ дакладней — «Сaunensis Lituanus»). Нават гэтая прыватная акалічнасць выяўляе слушнасць таго, што даследаванне творчасці лацінамоўных аўтараў Вялікага княства Літоўскага стала важным чыннікам развіцця гістарычнага літаратуразнаўства ў Літве ў ХХ ст. Працэс актыўнага вывучэння адпаведных помнікаў у сучаснай літоўскай філалагічнай навуцы пачаўся пасля другой сусветнай вайны і хутка набіраў тэмпы ў наступныя дзесяцігоддзі.

Яшчэ ў навуковых артыкулах канца 50-х гг. [65; 86] імёны лацінамоўных аўтараў займаюць пачэснае месца. Выданне сачыненняў аўтараў Вялікага княства Літоўскага, якія пісалі не толькі на літоўскай, але таксама на лацінскай, польскай, нямецкай, старабеларускай і іншых мовах, што ўжываліся тады ў дзяржаве, на працягу двух апошніх дзесяцігоддзяў мінулага стагоддзя стала працэсам, у якім пачалі ўдзельнічаць адразу некалькі інтэлектуальных цэнтраў Літвы. Гэта былі некаторыя літоўскія выдавецтвы («Vaga», «Mintis», «Aidai», «Baltos lankos», «Pradai»), філалагічны і гістарычны факультэты Вільнюскага універсітэта, Інстытут гісторыі Літвы, Інстытут літоўскай мовы, а таксама Інстытут літоўскай літаратуры і фальклору. Выдавецкую дзейнасць у гэтых цэнтрах каардынавалі рэдакцыйныя рады, якія курыравалі адпаведныя серыі, а таксама дзейнасць іншых навуковых супольнасцяў, якія працавалі больш або менш трывала. З іх найперш варта згадаць семінар па старажытнай літаратуры, які збіраўся ў Інстытуце літоўскай літаратуры і фальклору з красавіка 1990 па лістапад 1996 г. Выданне літаратурных помнікаў і навуковых даследаванняў падлягала пэўнай сістэматызацыі, ажыццяўлялася ў выглядзе выдавецкіх серый. Сярод іх трэба згадаць наступныя: «Lituanistinė biblioteka», «Lietuvos mokslo paminklai», «Bibliotheca baltica», «Fontes ecclesiastici historiae Lithuaniae», «Fontes historiae Universitatis Vilnensis», «Ištakos».

Першыя значныя працы па апублікаванню лацінскіх тэкстаў з’явіліся ў Літве яшчэ ў 60-х гадах ХХ ст. У 1966 г. быў выдадзены трактат Міхала (Міхалона) Літвіна «Пра звычаі татар, літвінаў і маскоўцаў» (які быў напісаны ў сярэдзіне XVI ст. і апублікаваны ў Базелі ў 1615 г.) у перакладзе Ігнаса Йонінаса (разам з фатакопіяй арыгінала) [85]. У 1969 г. выйшаў з друку трактат Яна Ласіцкага «Пра багоў жамойтаў, іншых сарматаў і несапраўдных хрысціян» (першадрук — Базель, 1615) у перакладзе Леонаса Валкунаса [83]. Паэма «Песня пра постаць, лютасць зубра і паляванне на яго» Мікалая Гусоўскага ў перакладзе Бенедзіктаса Казлаўскаса выйшла асобным выданнем у 1977 г. [75], а ўпершыню гэты пераклад быў апублікаваны ў 1963 г. [74].

У 80-х гадах колькасць лацінамоўных помнікаў Вялікага княства Літоўскага, апублікаваных літоўскімі вучонымі, значна пашыраецца. У 1981 г. у Вільні з’явіўся пераклад на літоўскую мову гераічнай паэмы «Караламахія» (першадрук — Вільня, 1606; аўтар пераклада — Б. Казлаўскас) [69], а ў 1991 г. было падрыхтавана паралельнае (з факсімільным тэкстам) выданне гэтага помніка [70]. У перакладзе Л. Валкунаса ў 1985 г. выходзіць «Хроніка Прускай зямлі» Пятра з Дузбурга (Франкфурт-на-Майне, 1679) [72], а ў 1988 г. — «Гісторыя Літвы» Альберта Віюка-Каяловіча, гістарычны трактат XVII ст. (ч. 1: Гданьск, 1650; ч. 2: Антверпен, 1659) [121]. Пачынаючы з 1983 г., выйшла некалькі выданняў, прысвечаных Першаму Статуту Вялікага княства Літоўскага; трэцяе выданне ўтрымлівае тэксты Статута на старабеларускай, лацінскай і старапольскай мовах [94].

У 1995 г. выйшла дзвюхмоўнае выданне выбраных твораў М. К. Сарбеўскага [103]. Трохмоўнае выданне выбраных твораў Андрэя Валана (на лацінскай, польскай і літоўскай мовах) пабачыла свет у 1996 г. [125]. У 1997 г. была апублікавана паэма Яна Вісліцкага «Пруская вайна» (першадрук — Кракаў, 1516) у перакладзе Яўгеніі Ўльчынайтэ разам з тэкстам арыгінала [124]; з’явілася паралельнае выданне паэмы Яна Радвана «Радзівіліяда» (першадрук — Вільня, 1592): факсімільны лацінскі тэкст і пераклад Сігітаса Нарбутаса [95]. У 1999 г. апублікаваны трактат Эрхарда Вагнера «Жыццё і звычаі літоўцаў у Прусіі…» (Кёнігсберг, 1621) у перакладзе Арвідаса Баронаса [127]. У тым жа годзе выйшла з друку «Хроніка Прусіі» нямецкага аўтара XIV ст. Віганда з Марбурга ў перакладзе на літоўскую мову Рымаса Ясаса [126], а таксама «Жыццё вялікага князя Маскоўскага Івана Васільевіча…» Пауля Одэрборна (Вітэнберг, 1585) у перакладзе С. Нарбутаса [92].

Асобна варта адзначыць публікацыі крыніц па гісторыі Віленскага універсітэта. У 1987 г. Я. Ульчынайтэ і А. Шыдлаўскас выдалі зборнік матэрыялаў, прысвечаных навучэнцам і выкладчыкам Віленскай акадэміі, дзе былі апублікаваны адпаведныя лацінамоўныя крыніцы ў перакладзе Я. Ульчынайтэ [122]. Пазней былі падрыхтаваныя зборы дакументаў [66], а таксама дзвюхмоўныя (па-лацінску і ў перакладзе на літоўскую мову) выданні прац вядомых выкладчыкаў Віленскай акадэміі — Арона Аляксандра Алізароўскага і Сігізмунда Лаўксміна [93; 84].

Вялікая колькасць лацінскіх тэкстаў з перакладамі была апублікавана на працягу апошняга дзесяцігоддзя. Зборнік матэрыялаў, які падрыхтавалі В. Урбан і С. Лужыс, прэзентуе Кракаў XIV–XVI стст. як адзін з культурных цэнтраў Вялікага княства Літоўскага [107]. У 2000 г. С. Нарбутас апублікаваў збор твораў Саламона Рысінскага («Rerum ab Illustrissimo Principe Christophoro Radivilo… praeclare gestarum epitome», Любча, 1614) у перакладзе на літоўскую мову і на лаціне, з дадаткам рукапісных твораў Саламона Рысінскага, якія захоўваюцца ў розных архівах (у прыватнасці, у Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі) [96]. У тым жа 2000 г. былі апублікаваны творы пісьменніка XVI ст. Аўгусціна Ратундуса разам з перакладамі на літоўскую мову і даследаваннямі, прысвечанымі яго творчасці [105]. У 2001 г. пабачыў свет збор выбраных твораў XVI–XVIII стст. пад назваю «Прывітанне Вільні», падрыхтаваны Я. Ульчынайтэ [73]. У 2003–2004 гг. выйшла з друку новае перавыданне «Гісторыі» А. Віюка-Каяловіча [119; 120], а таксама з’явіўся шэраг прац з серыі «Fontes ecclesiastici historiae Lithuaniae». Гэта, прынамсі, публікацыя крыніц і даследаванне, прысвечанае тром віленскім пакутнікам XIV ст. [68], матэрыялы пра жыццё і ўшанаванне Святога Казіміра [106; 67], матэрыялы, датычныя місіі Святога Бруна Кверфурцкага [64]. Адно з апошніх выданняў, падрыхтаванае ў Інстытуце літаратуры і фальклору, — поўны збор твораў Мікалая Гусоўскага [76]. Гэтая кніга ўключае факсімільныя тэксты яго вершаў і паэм, а таксама іх пераклады на літоўскую мову.

Гісторыка-літаратуразнаўчыя працы ў галіне вывучэння лацінамоўных помнікаў Вялікага княства Літоўскага пачалі з’яўляцца ў Літве з канца 50-х гг. мінулага стагоддзя. У 60-х — пачатку 70-х гг. пераважалі публікацыі ў выглядзе артыкулаў: у часопісе «Literatūra», а таксама ў разнастайных навуковых зборніках. Першыя навуковыя працы Б. Казлаўскаса, М. Рочкі былі прысвечаны Мікалаю Гусоўскаму, Яну Радвану [81; 82], Пятру Раізію, Венцлаву Агрыпу [99; 102] і іншым аўтарам. Значна пашыраецца дыяпазон даследаванняў лацінамоўнай літаратуры ў літоўскім літаратуразнаўстве ў 70-80-х гг. Пісьмовую спадчыну Мацея Казіміра Сарбеўскага даследавалі М. Рочка і Я. Ульчынайтэ [97; 116]. Я. Ульчынайтэ публікуе шэраг прац з галіны даследавання рыторыкі [117; 111; 118]. У 1988 г. М. Рочка выдае кнігу, прысвечаную Міхалу Літвіну [101].

У постсавецкай Літве даследаванне помнікаў лацінамоўнай літаратуры развіваецца актыўна і плённа. Я. Ульчынайтэ працягвае свае даследаванні ў галіне гісторыі рыторыкі [109; 112], друкуе працы, прысвечаныя літаратуры эпохі Барока ў Літве [110], выдае анталогію літоўскай паэзіі XVI–XVII стст. [71]. У 1998 г. з’яўляецца манаграфічнае даследаванне Р. Юргеленайтэ, прысвечанае элегічнай і фунеральнай паэзіі [80], а таксама С. Нарбутаса, прысвечанае «Радзівіліядзе» Яна Радвана [90]. У 1998 г. выйшаў з друку зборнік матэрыялаў Міжнароднай навуковай канферэнцыі, якая праходзіла ў Віленскім універсітэце і была прысвечана 400-годдзю з дня нараджэння Мацея Казіміра Сарбеўскага [87].

Шматгадовыя бібліяграфічныя даследаванні літоўскіх вучоных далі значны плён. Так, яшчэ ў 80-х гадах Марцалінас Рочка апублікаваў вынікі сваёй карпатлівай працы па вывучэнню лацінскіх кніг Вялікага княства Літоўскага XVI–XVII ст. [98; 100]. У 1998 г. выйшла кніга «Index librorum Latinorum Lithuaniae saeculi septimi decimi», а ў 2002 г. — «Index librorum Latinorum Lituaniae saeculi quinti decimi et sexti decimi» [77; 78]. Яны падрыхтаваныя Дайвай Нарбуценяй і Сігітасам Нарбутасам і ўяўляюць сабою найбольш поўны бібліяграфічны даведнік па лацінскіх кнігах Вялікага княства Літоўскага. Юозас Тумяліс падрыхтаваў бібліяграфію кніг Літвы XVI ст. на ўсіх мовах (рукапіс захоўваецца ў Нацыянальнай бібліятэцы імя Марцінаса Мажвідаса ў Вільнюсе). Да гэтых фундаментальных бібліяграфічных выданняў след дадаць каталог палеатыпаў Бібліятэкі Вільнюскага універсітэта [123], каталог выданняў XV–XVI стст. з бібліятэк г. Каўнаса [128], а таксама каталог кніг XVI–XVII стст., якія захоўваюцца ў Бібліятэцы Акадэміі навук Літвы [129]. Асобнае бібліяграфічнае даследаванне, прысвечанае лацінскім кнігам, напісала Д. Нарбуценя [91]. Нарэшце, літоўскія медыявісты пачалі бібліяграфічную працу па складанню зводнага каталога лацінскіх кніг Літвы XVIII ст.

Многія з названых прац, шматлікія лацінамоўныя тэксты і іх пераклады былі апублікаваныя ў серыі выданняў «Старажытная літаратура Літвы» («Senoji Lietuvos literatūra»), якія рыхтуюцца ў Інстытуце літаратуры і фальклору. Першы том гэтай серыі пабачыў свет у 1992 г. і быў прысвечаны жанрам старажытнай літаратуры. Апошні (22) том надрукаваны ў 2006 г. і прысвечаны памяці выдатнага літоўскага вучонага Альбінаса Йовайшы. У гэтым томе С. Нарбутас прэзентаваў праект энцыклапедычнага слоўніка «Літаратурныя помнікі старажытнай Літвы», які задуманы як своеасаблівы навуковы кампендыум, прысвечаны літаратуры XIII–XIX стст. [88]. На жаль, у межах гэтага агляду немагчыма назваць не толькі ўсіх, але нават большай часткі прац літоўскіх вучоных, у якіх, сярод іншага, разглядаецца творчасць лацінамоўных аўтараў. Гэта тычыцца даследаванняў Я. Ульчынайтэ, С. Нарбутаса, Д. Куоліса ды іншых вучоных, якія прысвечаны літоўскай літаратуры эпохі Рэнесансу і Барока [гл., напр., 113]. Літоўскія літаратуразнаўцы-медыявісты даказалі сваімі працамі, што «старажытналітоўская літаратура не можа быць даследавана асобна, без сувязі з тэкстамі, напісанымі на іншых мовах» [108, 56] і што Latinitas была надзвычай важным фактарам развіцця слоўнай культуры Вялікага княства Літоўскага на працягу ўсяго гістарычнага перыяду існавання дзяржавы [89; 114; 115].

Зусім па-іншаму развівалася гісторыя вывучэння лацінамоўнай пісьмовай спадчыны ў Беларусі. Сто дваццаць год мінула з таго часу, калі Артур Лейст, першы перакладчык на нямецкую мову «Віцязя ў тыгровай скуры» Шата Руставелі, прыгадваў у сваім артыкуле «славян-беларусаў, старажытная культура якіх пакуль яшчэ вельмі мала вядомая адукаванаму свету, але якія яшчэ ў межах сумеснай сваёй феадальнай дзяржавы з Літвою мелі такога буйнога паэта, як Мікалай Гусавіян з яго „Песняй пра зубра“, напісанай на старажытнай латыні» [19, 83]. А ў 1963 г. вядомы расійскі даследчык Ілля Галянішчаў-Кутузаў заўважаў: «Даводзіцца здзіўляцца таму, што спадчына буржуазнай навукі не зжыта ў навейшы час, спараджаючы прадузятыя погляды, якія зусім не садзейнічаюць узаемапаразуменню паміж брацкімі народамі. <…> З украінскага і беларускага асяроддзя выключаюцца пісьменнікі XVI стагоддзя, якія выбралі лацінскую мову» [5, 133]. Аднак, нягледзячы на тое, што праблема вывучэння помнікаў лацінскага пісьменства Беларусі не раз ставілася на Міжнародных з’ездах славістаў, у навуковых працах вядомых вучоных, далёка не заўсёды адпаведныя даследаванні атрымлівалі «зялёную вуліцу» у беларускай медыявістыцы савецкага перыяду. Яшчэ ў пачатку ХХ ст. пра вялікае значэнне лацінскай адукаванасці ў культурным жыцці беларусаў XVI–XVII стст. пісаў Вацлаў Ластоўскі [33, 346–349], аднак у 1937 г. ён быў асуджаны і ў 1938 г. расстраляны. Надуманае абвінавачванне гвалтоўна перарвала ў 1974 г. творчы шлях талентавітага беларускага вучонага Міколы Прашковіча, які ўпершыню ўключыў імёны Яна Вісліцкага і Мікалая Гусоўскага ў акадэмічную «Гісторыю беларускай літаратуры» і зрабіў важную заўвагу, што «іменна першыя вершаваныя творы Беларусі былі напісаны на лацінскай мове» [52, 355].

У савецкія часы першасным фактарам непрызнання лацінамоўнай літаратуры як беларускай было тое, што ў той перыяд «іншамоўнасць літаратуры не заўсёды атаясамлівалася з нацыянальным, нацыянальнае разглядалася праз прызму бачання дэмаса» [29]. Вялікі ўплыў на культурную свядомасць беларускай інтэлігенцыі зрабіла таксама пазіцыя некаторых дзеячаў беларускага нацыянальнага адраджэння пачатку ХХ ст. — Яўхіма Карскага, Максіма Гарэцкага ды іншых. Яны не лічылі мэтазгодным уключаць лацінамоўныя творы ў кантэкст гісторыі беларускай літаратуры. Аднак пасля з’яўлення ў канцы ХХ — пачатку ХХІ стст. прац Алеся Жлуткі, Сяргея Кавалёва, Уладзіміра Кароткага, Адама Мальдзіса, Уладзіміра Мархеля, Міколы Хаўстовіча адбываецца паступовая «рэабілітацыя» некірылічных помнікаў, прызнаецца іх прыналежнасць да беларускай літаратуры. Тым не менш, нігілістычнае або адмоўнае стаўленне да літаратуры на лацінскай мове час ад часу можна сустрэць нават у працах беларускіх даследчыкаў канца ХХ ст. [гл., напр., 35, 417].

Сярод беларускіх «першаадкрывальнікаў» лацінамоўнай культуры належыць, безумоўна, назваць імя Якава Парэцкага — чалавека выключнай працаздольнасці, эрудыцыі і не менш выключнай сціпласці. Ён — аўтар шасці манаграфій (чатыры з якіх прысвечаны ўласна новалацінскім аўтарам) [45; 48; 50; 51]. Бадай, пачаткам вялікага шляху лацінамоўнай паэзіі ў беларускую культуру варта лічыць з’яўленне ў 1968 г. у часопісе «Неман» паэмы Мікалая Гусоўскага «Песня пра зубра» у перакладзе на рускую мову Я. Парэцкага і Я. Семяжона. У 1969 г. «Песня пра зубра» у перакладзе на беларускую мову Язэпа Семяжона была апублікавана ў часопісе «Полымя». Першае асобнае выданне гэтага перакладу было зроблена ў 1973 г. [10]. Тым не менш, па-за працамі асобных вучоных, прысвечанымі паэме Мікалая Гусоўскага [гл., напр., 27], да канца 70-х гг. комплекснае вывучэнне лацінамоўнай паэзіі ў беларускім літаратуразнаўстве не ажыццяўлялася.

Карэнным чынам змянілася сітуацыя з прыходам у навуку Віктара Дарашкевіча. У канцы 70-х — пачатку 80- х гг. ён быў вучоным сакратаром Савета па каардынацыі навуковай дзейнасці пры прэзідыуме АН БССР. Знаходзячыся на гэтай пасадзе, ён склаў першасны праект так званай «скарынаўскай праграмы», да выканання якой пазней далучыліся многія вучоныя Беларусі. В. Дарашкевіч выявіў сямнаццаць лацінамоўных дакументаў, што мелі дачыненне да жыцця ўсходнеславянскага першадрукара Францыска Скарыны, і выдаў іх у супрацоўніцтве з Алесем Жлуткам і Лідзіяй Ляхавай [56, 95–154]. Выхад з друку ў 1979 г. манаграфіі В. Дарашкевіча «Новалацінская паэзія Беларусі і Літвы: першая палова XVI стагоддзя» стаўся знамянальнай падзеяй у навуковым жыцці Беларусі. У трохмоўным выданні «Песні пра зубра» Мікалая Гусоўскага В. Дарашкевіч змясціў праграмны артыкул, у якім лацінская пісьмовасць і лацінамоўная літаратура ў гісторыі Беларусі разглядаліся як арганічная частка нацыянальнай культуры. Хаця названая праца прысвечана пераважна творчасці Мікалая Гусоўскага, прынамсі тут вучоны ўпершыню згадаў імёны Яна Радвана, Францішка Градоўскага, Гальяша Пельгрымоўскага, Міхала (Міхалона) Ліцвіна, Мікалая Кміціча і іншых лацінамоўных аўтараў [18, 179–180; 184], даўшы своеасаблівыя арыенціры новым пакаленням даследчыкаў.

Што да перавыдання лацінамоўных помнікаў, то ў савецкія часы быў рэалізаваны толькі адзін такі праект: падрыхтавана трохмоўнае выданне «Песні пра зубра» Мікалая Гусоўскага, прымеркаванае да 500-гадовага юбілею паэта [11]. Па-за тым, дзякуючы руплівай працы Я. Парэцкага ў 70-х-80-х гадах былі перакладзены на рускую мову вершы Мікалая Гусоўскага [46], яго паэма «Пра жыццё і подзвігі святога Гіяцынта» [17], фрагменты з паэмы «Пруская вайна» Яна Вісліцкага [47], лацінскія эпіграмы Сымона Буднага [43], сентэнцыі Яна Ліцынія Намыслоўскага [Парэцкі, 1983], лісты і вершы Саламона Рысінскага [51]. Не паслаблялася ўвага да творчасці Мікалая Гусоўскага: з’явіліся пераклады яго твораў, зробленыя Я. Парэцкім і Ю. Свіркам [7; 9], у 1994 г. асобным выданнем выйшаў пераклад «Песні пра зубра», зроблены лаціністам Уладзімірам Шатонам [12], а ў 1997 г. было апублікавана перастварэнне гэтай паэмы, выкананае Наталляй Арсенневай [13]. У 1997 г. у часопісе «Маладосць» была апублікавана паэма Яна Вісліцкага «Пруская вайна» у перакладзе на беларускую мову Ж. Некрашэвіч-Кароткай, а праз некалькі год з’явіліся новыя пераклады вершаў Мікалая Гусоўскага, зробленыя Ж. Некрашэвіч-Кароткай і І. Шкурдзюк [6; 8; 16]. Ж. Некрашэвіч-Кароткая пераклала на беларускую мову фрагмент з паэмы «Радзівіліяда» Яна Радвана [53], прадмоўны комплекс «Песні пра зубра» Мікалая Гусоўскага [15], урывак з паэмы «Караламахія» Хрыстафора Завішы [23], з паэмы «Пра жыццё і подзвігі святога Гіяцынта» Мікалая Гусоўскага [14], а таксама з паэмы Язафата Ісаковіча «Язафатыда, або Пра жыццё і забойства св. Язафата Кунцэвіча» [24].

Справа перавыдання арыгінальных лацінскіх тэкстаў на Беларусі, якую ў 80-х гадах ХХ ст. распачаў Віктар Дарашкевіч, была працягнута ў пачатку ХХІ ст. У 2005 г. выйшаў зборнік дакументаў часоў караля Міндаўга (арыгінальныя тэксты лістоў і сведчанняў XIII — пачатку XIV стст., датычных караля Міндаўга, з перакладамі і каментарыямі) пад назваю «Міндаў, кароль Літовіі», падрыхтаваны Алесем Жлуткам [36]. У тым жа годзе з’явілася паралельнае (на лаціне і ў перакладзе на беларускую мову) выданне твораў першага беларускага паэта Яна Вісліцкага разам з факсімільным тэкстам першадруку і «апендыксам» з асобніка бібліятэкі Асалінскіх — зборам твораў «Пра сённяшнюю Прускую вайну». Гэтае выданне было падрыхтавана Ж. Некрашэвіч-Кароткай [4].

Гісторыка-літаратуразнаўчыя працы беларускіх вучоных канца ХХ ст., прысвечаныя лацінамоўнай літаратуры, стварылі новы ідэйны грунт для бясспрэчнай ідэнтыфікацыі ў рэчышчы гісторыі беларускай літаратуры творчасці не толькі Яна Вісліцкага і Мікалая Гусоўскага, але і іншых паэтаў. У 1990 г. Алесь Жлутка абараніў кандыдацкую дысертацыю па тэме «Лацінская паэзія Беларусі эпохі Асветніцтва», у межах якой была вывучана паэтычная творчасць Міхала Карыцкага і Францішка Князьніна. У 1991 г. адбылася абарона кандыдацкай дысертацыі Сяргея Кавалёва «Героіка-эпічная паэзія Беларусі і Літвы канца XVI ст.», а праз два гады выйшла яго манаграфія з такой жа назвай [25], дзе ўпершыню ў беларускім літаратуразнаўстве ў шэрагу героіка-эпічных твораў канца XVI ст. былі разгледжаны лацінамоўныя паэмы «Апісанне маскоўскай выправы… Хрыстафора Радзівіла» (1582) Францішка Градоўскага i «Радзівіліяда» (1592) Яна Радвана.

Важнай падзеяй сталася адкрыццё ў 1994 г. першай у гісторыі незалежнай Беларусі кафедры класічнай філалогіі ў Беларускім дзяржаўным універсітэце (загадчыца кафедры — дацэнт Галіна Шаўчэнка). Яна і шэраг іншых філолагаў Беларусі ў сваіх працах 90-х гг. акцэнтавалі ролю лацінскай мовы і пісьменства ў гісторыі культуры Беларусі [20; 55; 60; 104]. Сёння на кафедры даследаваннем новалацінскай паэзіі займаецца старшы выкладчык Ірына Шкурдзюк, якая рыхтуе дысертацыю, прысвечаную паэтычнай творчасці Мікалая Гусоўскага [61, 62, 63]. Многія працы, прысвечаныя творчасці новалацінскіх аўтараў, друкаваліся на старонках навуковага зборніка «Studia philologica», першы выпуск якога, прысвечаны памяці Я. І. Парэцкага, з’явіўся ў 1993 г. (пад рэд. А. З. Цісыка), а пачынаючы з другога выпуска, стаў рыхтавацца на кафедры класічнай філалогіі Белдзяржуніверсітэта, пры навуковым рэдагаванні Галіны Шаўчэнка і Антаніны Гарнік.

За апошнія пятнаццаць год у навуковых выданнях Беларусі, Літвы, Расіі і Украіны з’явіліся артыкулы А. Жлуткі [21, 22], У. Кароткага [29, 30, 31], А. Мацэвілы [34], Ж. Некрашэвіч-Кароткай [37, 38, 39, 40, 41, 42], А. Цісыка і І. Шкурдзюк [57, 58, 59], прысвечаныя даследаванню помнікаў новалацінскай паэзіі XVI–XVII стст., а таксама канцэптуальнаму асэнсаванню ролі лацінскай мовы, якая на нашых землях «садзейнічала культурнаму ўзаемапранікненню „Усход — Захад“» [28]. У сваю новую кнігу «Літаратура Беларусі позняга Рэнесансу» С. Кавалёў уключыў вялікі раздзел, прысвечаны лацінамоўнай паэзіі, дзе сярод аўтараў фігуруюць не толькі вядомыя ўжо Ян Радван і Францішак Градоўскі, але таксама Пётр Раізій, Ян Мылій, Базылій Гіяцынт, Гальяш Пельгрымоўскі [26].

Першай спробай складання бібліяграфічнага даведніка, у якім былі адлюстраваны лацінамоўныя выданні, былі кнігі М. А. Васілеўскай [1, 2, 3]. Пры ўсёй сцісласці бібліяграфічнай інфармацыі ў гэтых кнігах былі ўказаны лацінамоўныя выданні як айчынных, так і замежных аўтараў, якія мелі тое ці іншае дачыненне да Беларусі. Лацінскія выданні з кнігазбораў Нясвіжа апісала ў сваім артыкуле супрацоўніца Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі Таццяна Сапега [54]. У 2003 г. выйшаў «Каталог выданняў XV–XVI стагоддзяў», падрыхтаваны супрацоўнікамі Гродзенскага дзяржаўнага гісторыка-археалагічнага музея [32]. Плануецца выданне адпаведнага каталога, прысвечанага выданням XVII ст.

Зроблены кароткі агляд сведчыць пра тое, што новалацінская літаратура Вялікага княства Літоўскага, якая расцэньваецца як найважнейшы сродак інтэграцыі з інтэлектуальнай прасторай Заходняй Еўропы (Я. Ульчынайтэ), істотны фактар фарміравання ідэі дзяржаўнасці (С. Нарбутас), важнае звяно, якое дае магчымасць правільна асэнсаваць своеасаблівасці Рэнесансу, Барока, Асветніцтва на нашых землях (В. Дарашкевіч), адэкватнае мастацкае асяроддзе для фарміравання айчыннага гераічнага ідэалу (Ж. Некрашэвіч-Кароткая) і для адлюстравання найбольш значных падзей гісторыі (А. Жлутка), да сённяшняга дня застаецца актуальным аб’ектам навуковага даследавання як у Беларусі, так і ў Літве. Помнікі лацінскага пісьменства (асабліва паэтычныя творы XVI–XVII стст.) «услаўляюць мужнасць нашых ваяроў і ваяводаў, прасякнуты пафасам патрыятызму і барацьбы за незалежнасць» [20, 20]. Вывучэнне мастацкіх і гісторыка-публіцыстычных твораў, пісаных старажытнай лацінай, спрыяе культурнаму дыялогу нашых народаў, якія на працягу некалькіх стагоддзяў супольна жылі ў адной дзяржаве, адстойвалі яе суверэнітэт, разам стваралі велічную гісторыю Айчыны.

Літаратура

1. Василевская, М. А. Белоруссия в печати XVI ст. Библиогр. указ. на иностр. яз / М. А. Василевская. — Минск, 1985 (Гос. б-ка БССР им. В. И. Ленина).

2. Василевская, М. А. Белоруссия в печати XVIІ ст. Библиогр. указ. на иностр. яз / М. А. Василевская. — Минск, 1985 (Гос. б-ка БССР им. В. И. Ленина).

3. Василевская, М. А. Белоруссия в печати XVIII столетия : Библиогр. указ. на иностр. яз. / М. А. Василевская. — Минск, 1985 (Гос. б-ка БССР им. В. И. Ленина).

4. [Вісліцкі, Ян] Іoannis Visliciensis Bellum Prutenum=Ян Вісліцкі. Пруская вайна : На лацінскай і беларускай мовах / уклад, перакл., камент. Ж. В. Некрашэвіч-Кароткай. — Мінск : Прапілеі, 2005.

5. Голенищев-Кутузов, И. Н. Итальянское Возрождение и славянские литературы XV–XVI веков / И. Н. Голенищев-Кутузов. — Москва : Изд-во Академии наук СССР, 1963.

6. Гусоўскі, Мікалай. Верш на ахвярапрынашэнне чорнага быка… / Пер. Ж. Некрашэвіч і І. Шкурдзюк // Крыніца. 2001. № 8. — С. 155–157.

7. Гусоўскі, Мікола. Да боскага Севасцяна / перакл. Я. Парэцкага і Ю. Свіркі // ЛіМ. 1986. 25 ліпеня.

8. Гусоўскі, Мікалай. Да святога Себасцьяна. Малітва да святой Ганны. Пра чутку, што нечакана ўзнікла ў касцёле святога Лаўрэнція ў Дамасе // Наша вера. 2001. № 4. — С. 43–45.

9. Гусоўскі, Мікола. Перамога над туркамі / пер. Ю. Свіркі і Я. Парэцкага // Полымя. 1990. № 6. — С. 147–150.

10. Гусоўскі, Мікола. Песня пра зубра / пераклад з лацінскай Я. Семяжона. — Мінск : «Мастацкая літаратура», 1973.

11. Гусоўскі, Мікола. Песня пра зубра : На лацін., беларус., рус. мовах / [пер. на беларус. мову Я. Семяжона, пер. на рус. мову Я. Парэцкага і Я. Семяжона ; пер. прысвяч. паэмы Боне Сфорца, паслясл., камент. і бібліягр. В. Дарашкевіча]. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1980.

12. Гусоўскі, Мікола. Песьня пра зубра / пер. У. Шатона. — Мінск : БГАКЦ, 1994.

13. Гусоўскі, Мікола. Песьня пра зубра / Пер. Н. Арсенневай // Крыніца. 1997. № 7. — С. 3–32.

14. Гусоўскі, Мікалай. Пра жыццё і подзвігі святога Гіяцынта (фрагменты) / пераклад з лацінскай мовы Ж. Некрашэвіч-Кароткай) // Наша вера. 2007. № 3. — С. 56–61.

15. Гусоўскі, Мікалай. Пра змяю ; Пра яе ж, з арлом злучаную ; Да найяснейшай Валадаркі і Пані Боны… ; Яснавяльможнаму Пану Людовіку Альфію… / Пераклад з лацінскай мовы Ж. Некрашэвіч-Кароткай) // Беларуская мова і літаратура. 2005. № 3. — С. 33–34.

16. Гусоўскі, Мікалай. Шматшаноўнаму [біскупу] Плоцкаму суцяшэнне (пераклад з лац. мовы Ж. Некрашэвіч-Кароткай і І. Шкурдзюк) // Studia philologica : сб. науч. ст. Вып. 5 / под ред. Г. И. Шевченко. — Мінск : Изд. центр БГУ, 2002. — С. 199–200.

17. Гуссовский, Николай. О жизни и деяниях божественного Иакинфа / Пер. Я. Порецкого // Беларуская літаратура і літаратуразнаўства. Вып. 2. — Мінск, 1974. С. 159–183.

18. Дарашкевіч, В. І. Паэма жыцця / В. І. Дарашкевіч // Гусоўскі М. Песня пра зубра : На лацін., беларус., рус. мовах. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1980. — С. 171–184.

19. Дорошкевич, В. И. Новолатинская поэзия Белоруссии и Литвы : Первая половина ХVІ века / В. И. Дорошкевич. — Минск : Наука и техника, 1979.

20. Жлутка, А. Лацінская літаратура як феномен беларускай культуры / А. Жлутка // Спадчына. 1993. № 2. — С. 13–21.

21. Жлутка, А. А. Мікола Гусоўскі / А. А. Жлутка // Гісторыя беларускай літаратуры XI–XIX стагоддзяў. Т. 1 : Даўняя літаратура. XI — першая палова XVIII стагоддзя. — Мінск : «Беларуская навука», 2006. — С. 309–357.

22. Жлутка, А. Міхал Ліцвін / А. Жлутка // Роднае слова. 2004. № 5. — С. 85–86.

23. Завіша, Хрыстафор. Найяснейшаму каралевічу Ўладзіславу… (прадмова) ; Караламахія (урывак) / пер. з лац. мовы Ж. Некрашэвіч-Кароткай // Роднае слова. 2006. № 8. — С. 18–20.

24. [Ісаковіч, Язафат] Язафатыда (урывак ) // Наша вера. 2008. № 1. — С. 37–43.

25. Кавалёў, С. В. Героіка-эпічная паэзія Беларусі і Літвы канца XVI ст / С. В. Кавалёў. — Мінск : Універсітэцкае, 1993.

26. Кавалёў, С. В. Літаратура Беларусі позняга Рэнесансу : Жанры, творы, асобы / С. В. Кавалёў. — Мінск : БДУ, 2005.

27. Калеснік, У. Вяртанне зор / У. Калеснік // Полымя. 1971. № 7. — С. 196–212.

28. Кароткі, У. Ад Сярэднявечча да Барока : эпохі і стылі ў старажытнай беларускай літаратуры / У. Кароткі // Роднае слова. 2006. № 1. — С. 23–26.

29. Кароткі, У. Дакор святому гораду / У. Кароткі // Крыніца. 2001. № 8. — С. 154–155.

30. Кароткі, У. Г. «Песня пра зубра» — помнік элітарнай пісьмовай культуры Беларусі / У. Г. Кароткі // Літаратура і мастацтва. 2004. 27 жніўня.

31. Кароткі, У. Пісаў пра мінуўшчыну, думаў пра будучыню… / У. Кароткі // Маладосць. 1997. № 12. — С. 89–93.

32. Каталог выданняў XV–XVI стагоддзяў : З фондаў Гродзен. дзярж. гіст.-археал. музея / аўт.-склад. В. І. Шоцік і інш. — Слонім : ГАУПП «Слонім. друк.», 2003.

33. Ластоўскі, В. Выбраныя творы : Уклад., прадмова і каментарыі Я. Янушкевіча. — Мінск : Беларускі кнігазбор, 1997.

34. Мацэвіла, А. Я. Неалацінскія паэтычныя творы Андрэя Рымшы : светапоглядны аспект / А. Я. Мацэвіла // Studia philologica : сб. науч. ст. Вып. IV. — Минск : РИВШ БГУ, 2001. — С. 79–83.

35. Мельнікаў, А. А. З неапублікаванай спадчыны : Манаграфіі, артыкулы, вершы, матэрыялы навуковай канферэнцыі, успаміны сучаснікаў / А. Мельнікаў. — Мінск : Выд-ва «Чатыры чвэрці», 2005.

36. Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях = Mindowe, rex Lithowiae, in litteris et testimoniis / уклад., пер. на бел. мову, камэнт. А. Жлуткі. — Менск : «Тэхналогія», 2005.

37. Некрашевич-Короткая, Ж. В. Новолатинская поэзия XVI века как феномен культуры Великого княжества Литовского / Ж. В. Некрашевич-Короткая // Сравнительное литературоведение : теоретический и исторический аспекты / Мат-лы Междунар. научн. конф-и «Сравнительное литературоведение» (V Поспеловские чтения) (Москва, декабрь 2001). — Москва : МГУ, 2003. — С. 289–294.

38. Некрашевич-Короткая, Ж. В. Функция экспозиции в античных эпических поэмах и в латиноязычном поэтическом эпосе Великого княжества Литовского / Ж. В. Некрашевич-Короткая // Senoji Lietuvos literatūra. № 21. — Vilnius, 2006. — С. 81–111.

39. Некрашэвіч-Кароткая, Ж. Гераічны ідэал у лацінамоўнай эпічнай паэзіі Вялікага княства Літоўскага эпохі Рэнесансу / Ж. Некрашэвіч-Кароткая // На ўшанаванне памяці Ежы Гедройца : мат-лы Міжн. навук. канф. — Мінск : «Кнігазбор», 2006. — С. 154–166.

40. Некрашэвіч-Кароткая, Ж. В. Мікалай Гусоўскі і яго паэтычны зборнік у беларускім літаратуразнаўстве / Ж. В. Некрашэвіч-Кароткая // Веснік БДУ. Серыя IV. 2002. № 2. — С. 31–36.

41. Некрашэвiч-Кароткая, Ж. В. Паэтыка антычнасці і мастацкая практыка беларускіх лацінамоўных паэтаў эпохі Рэнесансу / Ж. В. Некрашэвіч-Кароткая // Працы кафедры гісторыі беларускае літаратуры Белдзяржуніверсітэта. Вып. 8. — Мінск : БДУ, 2007. — С. 33–41.

42. Некрашэвіч-Кароткая, Ж. В. «Песня пра зубра» Мікалая Гусоўскага ў кантэксце лацінамоўнай кніжнай культуры Беларусі эпохі Рэнесансу / Ж. В. Некрашэвіч-Кароткая // Беларуская мова і літаратура. 2005. № 3. — С. 29–32.

43. Парэцкі, Я. І. Вершаваныя творы Сымона Буднага / Я. І. Парэцкі // Беларуская літаратура. Вып. 5. — Мінск : Выд-ва БДУ, 1977. — С. 138–144.

44. Парэцкі, Я. І. Іўеўскі педагог Ян Ліцыній Намыслоўскі / Я. І. Парэцкі // Беларуская літаратура. Вып. 11. — Мінск : Выд-ва БДУ, 1983. — С. 169–190.

45. Парэцкі, Я. Міхаіл Карыцкі / Я. Парэцкі. — Мінск : Універсітэцкае, 1991.

46. Парэцкі, Я. І. Невядомыя вершы Міколы Гусоўскага (1523–1533 гады) / Я. І. Парэцкі // Беларуская літаратура і літаратуразнаўства. Вып. 3. — Мінск, 1975. — С. 177–183.

47. Парэцкі, Я. І. Паэма Яна Вісліцкага «Пруская вайна» / Я. І. Парэцкі, Ю. І. Прэнская // Беларуская літаратура і літаратуразнаўства. Вып. І. — Мінск, 1973. — С. 161–164.

48. Парэцкі, Я. Ян Вісліцкі / Я. Парэцкі. — Мінск : Універсітэцкае, 1991.

49. Порецкий, Я. И. «На жертвоприношение черного быка», «Песня к божественному Себастьяну» и «Победа над турками» Н. Гусовского / Я. И. Порецкий // Вопросы филологии. Вып.3. — Минск, 1973. — С. 196–206.

50. Порецкий, Я. И. Николай Гусовский / Я. И. Порецкий. — Минск : «Наука и техника», 1984.

51. Порецкий, Я. И. Соломон Рысинский : Solomo Pantherus Leusorussus. Конец XVI — нач. XVII в. / Я. И. Порецкий. — Минск : Изд-во БГУ, 1983.

52. Прашковіч, М. І. Паэзія / М. І. Прашковіч // Гісторыя беларускай дакастрычніцкай літаратуры. — Т. 1 : З старажытных часоў да канца XVIII ст. — Мінск : «Навука і тэхніка», 1968. — С. 354–364.

53. Радван, Ян. Радзівіліяда (урывак з паэмы ; пераклад з лацінскай мовы Ж. Некрашэвіч-Кароткай) // Літаратура і мастацтва. 2001. 24 жніўня.

54. Сапега, Т. Нясвіжскія старадрукі XVIII стагоддзя ў бібліятэках і музеях Мінска // Мастацкая спадчына Нясвіжа : Мат-лы міжнароднай навуковай канф-і (Нясвіж, 14 мая 2005 г.). — Нясвіж, 2005. — С. 94–101.

55. Свежинский, В. М. Латинский язык в Белоруссии XIV–XVIII вв. / В. М. Свежинский, Г. И. Шевченко // Interlinguistica Tartuensis (Ученые записки Тартуского университета). Вып. VII. 1990. — С. 117–126.

56. Францыск Скарына. Зборнік дакументаў і матэрыялаў / [Прадм., уклад, камент., паказ. В. І. Дарашкевіча]. — Мінск : Навука і тэхніка, 1988.

57. Цисык, А. З. Античные реминисценции во введении к поэме Я. Вислицкого «Прусская война» / А. З. Цисык // Славянские литературы в контексте мировой : Мат-лы докладов Межд. научн. конф-и. — Минск : Ротапринт БГУ, 1995. — С. 186–189.

58. Цисык, А. З. «Георгики» Вергилия и новолатинская гуманистическая поэзия Беларуси и Украины XVI в. / А. З. Цисык // Славянские литературы в контексте мировой : Мат-лы докладов Межд. научн. конф-и. — Минск : Ротапринт БГУ, 1995. — С. 334–338.

59. Цисык, А. З. Пламенное слово в защиту веры отцов в поэме Н. Гусовского «О жизни и деяниях Божественного Гиацинта» (De vita et gestis Divi Hyacinthi) / А. З. Цисык, И. А. Шкурдюк // Класична спадщина i сучасне художне мислення : Збiрник науковых праць до 60-рiччя М. I. Борецького. — Дрогобич-Черкаси : Вид-во «Коло», 2001. — С. 91–98.

60. Шевченко, Г. И. Концепция преподавания латыни в свете национальных традиций Беларуси // Древние языки в системе университетского образования. Исследование и преподавание. — Москва : МГУ, 2001. — С. 83–92.

61. Шкурдзюк, І. А. Антычныя крыніцы метрычнай формы і жанравых асаблівасцяў паэзіі Мікалая Гусоўскага / І. А. Шкурдзюк // Studia philologica : сб. науч. ст. Вып. 5 / под ред. Г. И. Шевченко. — Минск : Изд. центр БГУ, 2002. — С. 103–109.

62. Шкурдзюк, І. А. Мікалай Гусоўскі і Рэфармацыя / І. А. Шкурдзюк // Филологические штудии = Studia philologica. Вып. VI. — Минск : БГУ, 2005. — С. 67–71.

63. Шкурдзюк, І. А. Тэма падзвіжніцтва і служэння хрысціянству ў паэме Міколы Гусоўскага «De vita et gestis divi Hyacinthi» («Аб жыцці і дзяянях святога Гіяцынта») / І. А. Шкурдзюк // Studia philologica : сб. науч. ст. Выпуск IV. — Минск : РИВШ БГУ, 2001. — С. 115–121.

64. А. D. 1009 : Missio S. Brunonis Querfordensis=1009 metai : šv. Brunono Kverfurtiečio misija / sudarė, šaltiniotyrinius paaiškinimus ir bibliografiją parengė Inga Leonavičiūtė. — Vilnius : Aidai, 2006.

65. Abramavičius, Vladas. XVI amžiaus Vilniaus poetai : (Iš ruošiamos knygos «Literatūrinio-meninio Vilniaus vaizdai») / V. Abramavičius // Literatūros ir meno metraštis. — Vilnius : Valstybinė grožinės literatūros leidykla, 1959. — С. 339–343.

66. Academia et Universitas Vilnensis : Vilniaus universiteto steigimo dokumentai / leidinį sudarė Domas Butėnas. — Vilnius : Kultūra, 2004.

67. Ankstyvieji šv. Kazimiero «Gyvenimai»=Casimiriana II : Vitae antiqiores S. Casimiri / sudarė, įvadą ir paaiškinimus parašė Mintautas Čiurinskas. — Vilnius : Aidai, 2004.

68. Baronas, Darius. Trys Vilniaus kankiniai=Tres martyres Vilnenses / D. Baronas. — Vilnius : Aidai, 2000.

69. Bojeris, Laurynas. Karolių mūšis / iš lotynų kalbos vertė B. Kazlauskas. — Vilnius, 1981.

70. Bojeris, Laurynas. Karolomachija : Poema / iš lotynų kalbos vertė Benediktas Kazlauskas ; įvadą parašė Antanas Tyla ; pabaigos straipsnį parašė Sigitas Narbutas. — Vilnius : Vaga, 1991.

71. Dainos pasauliui, saulei ir sau=Cantus solo, soli et sibi : Lietuvos XVI–XVII amžiaus poezijos antologija / sudarė Eugenija Ulčinaitė ; vertė Aleksandra Bendoriūtė [ir kt.]. — Vilnius : Vaga, 1993.

72. Dusburgietis, Petras. Prūsijos žemės kronika / vertė L. Valkūnas. — Vilnius, 1985.

73. Gratulatio Vilnae=Vilniaus pasveikinimas : XVI–XVIII amžiaus tekstų rinkinys / sudarė Eugenija Ulčinaitė ; vertė Dalia Dilytė [ir kt.]. — Vilnius : Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas, 2001.

74. Husovianas, Mikalojus. Giesmė apie stumbro išvaizdą, žiaurumą ir medžioklę / iš lot. k. vertė B. Kazlauskas // Lietuvos TSR Aukštųjų mokyklų mokslo darbai. Literatūra. — T. 6. — Vilnius, 1963. — C. 157–181.

75. Husovianas, Mikalojus. Giesmė apie stumbrą / iš lotynų kalbos vertė Benediktas Kazlauskas. — Vilnius : Vaga, 1977.

76. Husovianas, Mikalojus. Raštai=Opera / iš lotynų kalbos vertė Benediktas Kazlauskas [ir kt.]. — Vilnius : Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas, 2007.

77. Index librorum Latinorum Lituaniae saeculi quinti decimi et sexti decimi=XV–XVI a. Lietuvos lotyniškų knygų sąrašas / concinnaverunt Daiva Narbutienė et Sigitas Narbutas. — Vilnius : Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas, 2002.

78. Index librorum Latinorum Lituaniae saeculi septimi decimi=XVII a. Lietuvos lotyniškų knygų sąrašas / concinnaverunt Daiva Narbutienė et Sigitas Narbutas. — Vilnius : Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas, 1998.

79. Janociana sive Clarorum atque illustrium Poloniae auctorum mecenatumque memoriae miscellae. Varsaviae et Lipsiae : Apud Michaelem Groellium. — Vol. I. A. R. S. MDCCLXXVI (1776) ; — Vol. II. A. R. S. MDCCLXXIX (1779).

80. Jurgelėnaitė, Rasa. Lotyniškoji laidotuvių poezija : XVI amžiaus pabaigos Vilniaus akademijos tekstų retorinė analizė / R. Jurgelėnaitė. — Vilnius : Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas, 1998.

81. Kazlauskas, Benediktas. Jono Radvano poema «Radviliada» / B. Kazlauskas // Literatūra. — T. 8. — Vilnius, 1965. — C. 277–303.

82. Kazlauskas, Benediktas. Mikalojus Husovianas ir jo giesmė apie stumbrą / B. Kazlauskas // Literatūra. — T. 6. — Vilnius, 1963. — C. 141–155.

83. Lasickis, Jonas. Apie žemaičių, kitų sarmatų bei netikrų krikščionių dievus / iš lotynų k. vertė Leonas Valkūnas. — Vilnius : Vaga, 1969.

84. Liauksminas, Žygimantas. Rinktiniai raštai=Opera selecta / sudarytojas Bronius Genzelis. — Vilnius : Mintis, 2004.

85. Lietuvis, Mykolas. Apie totorių, lietuvių ir maskvėnų papročius / iš lotynų k. vertė Ignas Jonynas. — Vilnius : Vaga, 1966.

86. Lietuvių literatūros istorijos chrestomatija / redagavo K. Korsakas ir J. Lebedys. — Vilnius : Valstybinė grožinės literatūros leidykla, 1957.

87. Motiejus Kazimieras Sarbievijus Lietuvos, Lenkijos, Europos kultūroje=Mathias Casimirus Sarbievius in cultura Lithuaniae, Poloniae, Europae : Tarptautinės mokslinės konferencijos, skirtos poeto 400-ųjų gimimo metinių jubiliejui, medžiaga / sudarė Eugenija Ulčinaitė. — Vilnius : Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas, 1998.

88. Nаrbutas, Sigitas. Enciklopedinis žinynas «Senosios Lietuvos raštija» : Sumanymas ir metmenys / S. Narbutas // Senoji Lietuvos literatūra. № 22. — Vilnius, 2006. — С. 295–322.

89. Narbutas, Sigitas. Latinitas LDK raštijos raidoje / S. Narbutas // Senoji Lietuvos literatūra. № 21. — Vilnius, 2006. — С. 137–164.

90. Narbutas, Sigitas. Tradicija ir originalumas Jono Radvano “Radviliadoje» / S. Narbutas. — Vilnius : Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas, 1998.

91. Narbutienė, Daiva. Lietuvos Didžiosios Kunigaikštijos lotyniškoji knyga XV–XVII a. / D. Narbutienė. — Vilnius : Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas, 2004.

92. Oderbornas, Paulius. Didžiojo Maskvos kunigaikščio Ivano Vasiljevičiaus gyvenimas / iš lotynų kalbos vertė, komentarus parašė ir rodykles sudarė Sigitas Narbutas. — Vilnius : Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas, 1999.

93. Olizarovijus, Aronas Aleksandras. De politica hominum societate=Apie pilietinę žmonių bendruomenę / lotynišką tekstą parengė ir į lietuvių kalbą vertė Jolita Sarcevičienė. — Vilnius : Aidai, 2003.

94. Pirmasis Lietuvos Statutas. — Т. 2, d. 1 : Tekstai senąja baltarusių, lotynų ir senąja lenkų kalbomis=Тексты на старобеларусском, латинском и старопольском языках / tekstus parengė S. Lazutka [ir kt.]. — Vilnius : Mintis, 1991.

95. Radvanas, Jonas. Radviliada / parengė, įvadą, komentarus ir asmenų žodynėlį parašė, iš lotynų kalbos vertė Sigitas Narbutas. — Vilnius : Vaga, 1997.

96. Risinskis, Saliamonas. Trumpas pasakojimas apie garsiuosius šviesiausiojo didiko, Biržų ir Dubingių kunigaikščio Kristupo Radvilos žygius / parengė, iš lotynų kalbos vertė, komentarus ir pratarmę parašė Sigitas Narbutas. — Vilnius : Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas, 2000.

97. Ročka, Marcelinas. Apie Sarbievijaus poetiką / M. Ročka // In : Senosios lietuvių literatūtos baruose. — Vilnius, 1971. — C. 15–62.

98. Ročka, Marcelinas. Dėl XV a. pabaigos ir XVI a. pradžios Lietuvos knygų / M. Ročka // Iš bibliografijos aruodų. — Vilnius : LTSR Knygų Rūmai, 1985. — C. 137–155.

99. Ročka, Marcelinas. Lietuviškoji Petro Roizijaus poezijos tematika ir jo kultūrinė veikla Lietuvoje M. Ročka // Literatūra. — T. 8. — Vilnius, 1965. — C. 130–153.

100. Ročka, Marcelinas. Lietuvos lotyniškos knygos / M. Ročka // Literatūra. — T. 27 (3). — Vilnius, 1985. — C. 24–27.

101. Ročka, M. Mykolas Lietuvis / specialusis redaktorius S. Narbutas / M. Ročka. — Vilnius : Mokslas, 1988.

102. Ročka, Marcelinas. V. J. Agripa — kultūros veikėjas ir literatas / M. Ročka // Literatūra. — T. 10. — Vilnius, 1967. — C. 45–68.

103. Sarbievijus, Motiejus Kazimieras. Lemties žaidimai=Ludi fortunae : Poezijos rinktinė / parengė, įvadą ir komentarus parašė Eugenija Ulčinaitė, vertė iš lotynų į lietuvių kalbą Ona Dukšienė, Rita Katinaitė, Eugenija Ulčinaitė. — Vilnius : Baltos lankos, 1995.

104. Šaton, Uladzimir. De latinitate semper viva / U. Šaton // Studia philologica : Сборник научных статей. — Минск., 1996. — С. 42–44.

105. Šešioliktojo amžiaus raštija / sudarytojai Algis Samulionis, Rasa Jurgelėnaitė, Darius Kuolys. — Vilnius : Pradai, 2000.

106. Šv. Kazimiero gyvenimo ir kulto šaltiniai=Casimiriana : fontes vitae et cultus S. Casimiri / sudarė, vertė, įvadą ir paaiškinimus parašė Mintautas Čiurinskas. — Vilnius : Aidai, 2003.

107. Urban, Wacław, Lūžys, Sigitas. Cracovia Lithuanorum saeculis XIV–XVI. Lietuvių Krokuva XIV–XVI amžiais / W. Urban, S. Lūžys ; iš lotynų k. vertė A. Vaškelienė. — Vilnius : Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas, 1999.

108. Ulčinaitė, Eugenija. Древняя литовская литература как интердисциплинарный объект исследования / E. Ulčinaitė // Senoji Lietuvos literatūra. — Kn. 18. — Vilnius, 2005. — C. 55–58.

109. Ulčinaitė, Eugenija. Baroko retorika : normatyvizmas ir novatoriškumas / E. Ulčinaitė // Senoji Lietuvos literatūra. — T. 1 : Senosios literatūros žanrai. — Vilnius, 1992. — C. 183–192.

110. Ulčinaitė, Eugenija. Baroque Literature in Lithuania / E. Ulčinaitė. — Vilnius : Baltos lankos, 1996.

111. Ulčinaitė, Eugenija. K. Kojelavičiaus retorikos problematika / E. Ulčinaitė // Literatūra. — T. 25 (3). — Vilnius, 1983. — C. 48–53.

112. Ulčinaitė, Eugenija. Koncepto teorija XVII a. retorikos moksle / E. Ulčinaitė // Literatūra. — T. 34 (3). — Vilnius, 1992. — C. 13–20.

113. Ulčinaitė, Eugenija. Lietuvos Renesanso ir Baroko literatūra : Monografija / E. Ulčinaitė. — Vilnius : Vilniaus universiteto leidykla, 2001.

114. Ulčinaitė, Eugenija. Literatura łacińska ; Literatura okolicznościowa / E. Ulčinaitė // Kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego : Analizy i obrazy / oprac. V. Ališauskas, L. Joavaiša, M. Paknys etc. ; przekład P. Bukowiec, B. Kalęba, B. Piasecka. — Kraków : Universitas, 2006. — C. 282–299 ; 300–315.

115. Ulčinaitė, Eugenija. Literatura neołacińska jako świadectwo litewskiej świadomości państwowej i narodowej / E. Ulčinaitė // Łacina w Polsce : Zeszyty naukowe / pod red. J. Axera. Z. 1–2 : Między Slavia Latina i Slavia Orthodoxa. — Warszawa : OBTA, 1995. — C. 27–43.

116. Ulčinaitė, Eugenija. Sarbievijus Vilniaus universitete / E. Ulčinaitė // Literatūra. — T. 17 (1 b). — Vilnius, 1975. — C. 59–67.

117. Ulčinaitė, Eugenija. Stiliaus rūšys ir funkcijos XVII a. retorikoje / E. Ulčinaitė // Literatūra. — T. 20 (3). — Vilnius, 1978. — C. 52–62.

118. Ulčinaitė, Eugenija. Teoria retoryczna w Polsce i na Litwie w XVII wieku : Próba rekonstrukcji schematu retorycznego / E. Ulčinaitė. — Wrocław [i in.] : Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1984.

119. Vijūkas-Kojalavičius, Albertas. Lietuvos istorijos įvairenybės. T. 1 : De rebus anno 1648 et 1649 contra Zaporovios Cosacos gestis ; Fasti Radiviliani / parengė Darius Kuolys ; iš lotynų kalbos vertė Darius Antanavičius, Sigitas Narbutas. — Vilnius : Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas, 2003.

120. Vijūkas-Kojalavičius, Albertas. Lietuvos istorijos įvairenybės. T. 2 : Miscellanea rerum ad statum Ecclesiasticum in Magno Ducatu Lituaniae pertinentium / sudarė Darius Kuolys ; iš lotynų kalbos vertė Rasa Jurgelėnaitė ; vertimą parengė ir leidinį redagavo Ona Daukšienė. — Vilnius, 2004.

121. Vijūkas-Kojelavičius, Albertas. Lietuvos istorija / iš lotynų kalbos vertė Leonas Valkūnas, įvadą parašė Juozas Jurginis. — Vilnius : Vaga, 1988.

122. Vilniaus Akademijos vizitatorių memorialai ir vyresniųjų nutarimai / sudarė Eugenija Ulčinaitė ir Algirdas Šidlauskas. — Vilnius : Mokslas, 1987.

123. Vilniaus universiteto bibliotekos paleotipai : Katalogas / sudarė Nojus Feigelmanas, Irena Daugirdaitė, Petras Račius. — Vilnius : Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas, 2003.

124. Vislicietis, Jonas. Prūsų karas=Bellum Prutenum / parengė ir išvertė Eugenija Ulčinaitė. — Vilnius : Mintis, 1997.

125. Volanas, Andrius. Rinkiniai raštai / sudarė Marcelinas Ročka ir Ingė Lukšaitė. — Vilnius : Mokslo ir enciklopedijų leidykla, 1996.

126. Vygandas Marburgietis. Naujoji Prūsijos kronika / vertė Rimantas Jasas ; mokslinis redaktorius Kęstutis Gudmantas. — Vilnius : Vaga, 1999.

127. Wagneris, Erhardas. Prūsijos lietuvių gyvenančių Įsrūties ir Ragainės apskrityje, buitis ir papročiai / iš lotynų kalbos vertė Arvydas Baronas ; spaudai parengė Eugenija Ulčinaitė. — Vilnius : Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas, 1999.

128. XV–XVI amžiaus knygos Kauno bibliotekose=Libri saeculi quinti decimi et sexti decimi ex bibliothecis Caunensibus : Katalogas / sudarė Sigitas Lūžys, Rita Urbaitytė, Irena Vitkauskienė. — Vilnius : Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas, 2006.

129. XVI–XVII a. lituanika Lietuvos mokslų akademijos bibliotekoje=Lithuanica saeculi sexti decimi et septimi decimi ex Bibliotheca Academiae Scientiarum Lithuaniae : Katalogas / sudarė Daiva Narbutienė, Violeta Radvilienė, Dalia Rauckytė-Bikauskienė. — Vilnius : Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas, 2007.

Скачать статью (rar)Скачать статью (pdf)

Сведения об авторах (2009 г.): Нарбутас Сигитас — доктор гуманитарных наук, доцент, ведущий научный сотрудник отдела иностранной литературы Института литературы и фольклора Литовской Республики (Вильнюс); Некрашевич-Короткая Жанна Вацлавовна — кандидат филологических наук, доцент кафедры современных иностранных языков факультета международных отношений Белорусского государственного университета (Минск).

Выходные данные: Филологические штудии = Studia philologica : сб. науч. ст. / под ред. Г. И. Шевченко, К. А. Тананушко ; редкол.: А. В. Гарник [и  др.]. — Вып. 7. — Минск, 2009. — С. 111–126.

ISBN 978-985-518-201-7.